پاپولي- اين روزها بيماري هاي کبدي در بين ايرانيان بسيار شايع شده و به يکي از عوامل اصلي مرگ و مير تبديل شده است. اين مطلب رو در بخش سلامت پاپولي قرار داديم تا با مطالعه دقيق اين مطلب با راه هاي پيشگيري و درمان بيماري کبد چرب آشنا بشيد.
کبد چرب غير الکلي يک التهاب کبدي است که در اثر تجمع بيش از اندازه چربي در بافت کبد ايجاد مي شود .
در اين بيماري تجمع بيش از حد چربي در کبد ، گاه باعث اختلال در فعاليت طبيعي بافت کبد مي گردد که مي تواند سير پيشرونده پيدا کند و باعث نارسايي کبد و يا سيروز کبدي گردد.
بقيه مقاله در ادامه مطلب
علت بيماري:
اگرچه علت اصلي بيماري کبد چرب مشخص نيست، ولي به نظر مي رسد اين بيماري ارتباط نزديک با برخي بيماري هاي متابوليک دارد که از آن جمله : چاقي ، افزايش کلسترول وتري گليسريد خون و ديابت را مي توان نام برد. در درمان کبد چرب ، کنترل اين بيماري هاي زمينه اي بسيار موثر مي باشد.
گفته مي شود مصرف زياد انرژي باعث خواهد شد کبد نتواند سوخت و ساز طبيعي را انجام دهد و در نتيجه انرژي اضافي به صورت چربي در کبد ذخيره شود.
اين بيماري اغلب افراد را در سنين ميانسالي مبتلا مي کند. اکثر بيماران از افزايش وزن و چاقي به ويژه چاقي شکمي رنج مي برند. همچنين مي توانند دچار افزايش چربي هاي خون بوده و يا از مبتلايان به ديابت باشند.
از آنجا که در سال هاي اخير شيوع چاقي و بيماري هاي متابوليک در جوانان افزايش قابل توجهي يافته است، جواناني که با چاقي و بيماري کبد چرب به پزشک مراجعه مي نمايند، کم نيستند. البته بايد ذکر کرد بيماراني هستند که بدون داشتن هيچ کدام از عوامل خطر ذکر شده و بدون هيچ دليل شناخته شده اي، مبتلا به کبد چرب مي گردند.
افزايش چربي در بدن که معمولا با چاقي شکمي همراه است، به همراه افزايش چربي هاي خون و افزايش فشار خون، همه از علائم مجموعه اي از اختلالات تحت نام “سندرم متابوليک” هستند که اين سندرم دقيقا وابسته به مقاومت انسولين مي باشد.
عوامل تاثير گذار در اختلالات کبدي:
علاوه بر افزايش چربي در بافت کبد که بر روي فعاليت طبيعي کبد تاثير مي گذارد ، عوامل ديگري نيز بر عملکرد طبيعي سلول هاي کبدي تاثيرگذارند، از آن جمله :
– مقاومت به انسولين : بدين معنا که بدن نمي تواند قند را به طور طبيعي مورد استفاده قرار دهد. به طور طبيعي لوزالمعده پس از خوردن مواد قندي، با ترشح هورمون انسولين سعي مي نمايد که قند اضافي موجود در خون را به سلول هاي عضلاني و کبد وارد نمايد. در وضعيت مقاومت به انسولين، حساسيت گيرنده هاي سلولي انسولين کاهش مي يابد، در نتيجه بدن براي ثابت نگه داشتن سطح قند خون نياز به ترشح انسولين بيشتري خواهد داشت. در صورت ادامه ي اين روند، در نهايت ميزان قند خون افزايش يافته و فرد مبتلا به ديابت مي گردد.
– تغيير در روند توليد چربي در بافت کبد و نحوه عملکرد کبد در برابر چربي هايي که از روده به کبد منتقل مي شوند.
– عمل هاي جراحي که مسير معده ، يا روده و يا هر دو را کوچک مي نمايند، از قبيل عمل جراحي باي پس روده.
– استفاده طولاني مدت از لوله هاي روده اي براي تغذيه که معمولا پس از عمل جراحي استفاده مي شوند.
– استفاده از برخي داروها از قبيل: آميودارون (داروي قلبي) ، کورتون ، استروژن هاي صنعتي و بعضي از داروهاي کنترل سرطان.
علائم و شيوع بيماري:
از آنجا که اين بيماري سير پيشرونده دارد مي تواند در مراحل اوليه بدون علامت باشد تا زماني که تاثيرات منفي بر عملکرد کبد ايجاد نمايد. در آن زمان علائمي از قبيل احساس ضعف، خستگي و کاهش وزن بروز مي کنند.
از آنجا که سير اين بيماري مزمن است ، شايد سال ها طول بکشد تا منجر به ايجاد سيروز کبدي (جايگزيني سلول هاي کبدي با سلول هاي فيبروز) و در نهايت نارسايي کبد گردد.
در نقطه مقابل ، در موارد نادري به دليل ناشناخته ، سير بيماري متوقف و يا حتي به حالت طبيعي باز مي گردد ، بدون آنکه درمان مشخصي انجام گرفته باشد.
بين 10 تا 30 درصد بزرگسالان در کشورهاي پيشرفته مبتلا به اين بيماري هستند که معمولا شامل افراد چاق در سنين ميانسالي است.
با توجه به شيوه زندگي اعم از نوع تغذيه و فعاليت بدني ، شيوع اين بيماري در کشورهاي در حال توسعه به ويژه در جامعه شهري افزايش چشمگيري داشته است.
شيوع بيماري کبد چرب با افزايش سن ، سير صعودي مي يابد. شيوع اين بيماري در آقايان دو برابر خانم ها مي باشد که با افزايش سن، ميزان شيوع در خانم ها به آقايان نزديک مي شود، به ويژه پس از يائسگي، شيوع بيماري کبد چرب در خانم ها سير فزاينده اي دارد.
تشخيص و درمان کبد چرب:
مانند هر بيماري ديگر، معمولا با گرفتن شرح حال از بيمار و معاينه وي شروع مي گردد.
اگرچه در خيلي از موارد، علائم قابل توجهي در اين بيماري وجود ندارد و با مشاهده ي بالا بودن آنزيم هاي کبدي و نيز تصاوير سونوگرافي ، سيتي اسکن و MRI تشخيص اين بيماري معين مي گردد.
از بيوپسي کبد براي تشخيص ميزان صدمه به بافت کبدي در بعضي از موارد استفاده مي گردد.
درمان:
اگرچه درمان اختصاصي براي کبد چرب وجود ندارد، ولي شما با کنترل بيماري هاي زمينه اي از قبيل کاهش وزن، چربي هاي خون، ديابت و يا قطع نمودن داروهاي مسبب (قطعا با نظر پزشک معالج نه به طورخودسرانه) مي توانيد از پيشرفت اين بيماري جلوگيري نماييد و در خيلي از موارد سير معکوس را طي نماييد که منجر به درمان اين بيماري گردد.
از مصرف الکل که عملکرد طبيعي کبد را دچار اختلال مي نمايد، جدا بايد پرهيز نماييد.
نکات درماني کليدي
شما مي توانيد زير نظر متخصصين تغذيه و گوارش، سير بيماري کبد چرب را محدود و کنترل نماييد. براي کنترل کبد چرب توجه به نکات ذيل اهميت کليدي دارد :
کم کردن وزن: از آنجا که اکثر بيماران مبتلا به کبد چرب غير الکلي چاق هستند، کاهش وزن در کنترل اين بيماري نقش مهمي دارد. براي کاهش وزن، انتخاب رژيم غذايي نيز بايد به درستي صورت پذيرد، زيرا کاهش وزن سريع با رژيم هاي برق آسا خود مي تواند سير بيماري را بدتر نمايد.خيلي از بيماران چاق که به تازگي متوجه کبد چرب خود شده اند، به دليل ترس از عوارض اين بيماري، به رژيم هاي غذايي سخت روي مي آورند که اين بيماري را ريشه کن نمايند، ولي علاوه بر ابتلا به عوارض اين نوع رژيم ها، گاه سير کبد چرب را نيز بدتر مي نمايند.
لذا انتخاب منطقي رژيم غذايي کاهش وزن زير نظر متخصص تغذيه و با کاهش وزن نيم تا يک کيلوگرم در هفته توصيه مي گردد. اگر شما از افزايش وزن زيادي رنج مي بريد، جالب است بدانيد که با کاهش وزن مختصر در حدود 10 درصد از وزن اوليه نيز در خيلي از موارد سير بيماري را مي توانيد کنترل نماييد.
انتخاب رژيم غذايي سالم: رژيم غذايي پر کربوهيدرات که حاوي ميزان قابل توجهي سبزي و ميوه و مواد غذايي پرفيبر باشد، معمولا بهترين انتخاب براي افراد مبتلا به کبد چرب است. کاهش چربي مصرفي، به ويژه چربي هاي اشباع شده و جايگزيني آنها با چربي هاي غير اشباع که در روغن زيتون و ماهي وجود دارند، توصيه مي گردد. استفاده از نان و غلات سبوس دار بايد جدي گرفته شود. در نهايت تعيين مقدار مورد نياز درشت مغذي ها اعم از پروتئين، چربي و کربوهيدرات بر اساس شرايط افراد بايد تنظيم گردد.
انجام ورزش و فعاليت بدني منظم: چاقي به ويژه چاقي شکمي نقش مهمي در افزايش خطر ابتلا به کبد چرب دارد. بر همين اساس، داشتن پياده روي منظم به ميزان حداقل 30 تا 60 دقيقه در روز توصيه مي شود. اگر شما وقت رفتن به باشگاه ورزشي را نداريد، پياده روي در مسير کار يا پارک را مي توانيد جايگزين نماييد.
کنترل بيماري هاي زمينه اي متابوليک : کنترل ديابت و چربي هاي خون در بيماران مبتلا به کبد چرب ، نقش کمک کننده اي در بهبود اين بيماري دارد. همانطور که مي دانيد از اصول مهم کنترل بيماري هاي متابوليک، رعايت رژيم غذايي و ورزش منظم مي باشد.
محافظت کبد از عوامل خطر: از عواملي که بر روي فعاليت طبيعي کبد اثر سوء دارند، بايد پرهيز نماييد. از مهم ترين اين عوامل، مصرف الکل و نيز بعضي داروها مي باشد. لذا در هنگام مراجعه به پزشک، به او بگوييد که مبتلا به کبد چرب مي باشيد که در تجويز دارو به آن توجه نمايد.
پيشگيري
براي جلوگيري از بروز بيماري کبد چرب، سه نکته اساسي ذيل را فراموش نکنيد :
رژيم غذايي سالم: شما بايد رژيم غذايي سالمي را با مصرف بالاي ميوه ، سبزي ، غلات سبوس دار و چربي هاي مفيد براي خود انتخاب کنيد.
جلوگيري از افزايش وزن به ويژه چاقي شکمي: داشتن رژيم غذايي سالم به همراه فعاليت بدني، به حفظ وزن سالم کمک مي نمايد. در صورت چاق بودن، از همين امروز براي کاهش وزن خود اقدام نماييد.
هنگام استفاده از داروها کاملا مراقب باشيد و از مصرف الکل جدا پرهيز نماييد.
پژوهشگران دانشگاه مينه سوتا معتقدند ، چربي زياد به کبد آسيب ميرساند. در افراد چاقي که به بيماري کبد چرب مبتلا نيستند، چربي موجود در غذا در نهايت به کبد ميچسبد و به اينترتيب چربي حتي در کبد افرادي که الکل استفاده نميکنند نيز با ساز و کار نامعلومي تجمع ميکند.
تحقيقات جديد نشان ميدهد، چربي موجود در غذاها يکي از دلايل بيماري کبد چرب غيرالکلي محسوب ميشود. به نظر مي رسد ورود بي رويهي چربيها به درون کبد، زمينهساز اين بيماري است؛ وقتي کبد توانايي تنظيم جذب چربيها را از دست ميدهد. در افراد سالم حدود نصف چربي مصرفي به انرژي تبديل شده و ميسوزد و يک دوم باقي مانده در بافت چربي ذخيره ميشود.
بهطور طبيعي فقط ميزان کمي چربي در کبد ذخيره ميشود. پيدا کردن ريشهي چربيهاي ذخيره شده در کبد چرب غيرالکلي، براي پيشگيري و درمان اين بيماري بسيار حايز اهميت است.
مهمترين نکات براي بر طرف کردن حالت کبد چرب :
·مصرف محدود مواد نشاسته اي
·کاهش مصرف کربوهيدرات ها از جمله قند ساده ، نان ، ماکاروني ، کيک ها ، بيسکويت ودسرها
·افزايش مقدار سبزي ها وميوه هاي خام وفيبر ها
·استفاده از آب سبزيجات
·اجتناب از غذا هاي سرخ شده و آماده وهر گونه مارگارين
·اجتناب از مواد لبني که شامل : شير ، پنير ، خامه ، بستني ، ماست
·استفاده از محصولات سويا شير و پنير سويا براي جبران کلسيم شير
·اجتناب از مصرف نوشابه ها
·نوشيدن دو ليتر يا ? ليوان آب در روز
·استفاده از منابع غني ويتامين ث و سلنيوم (يک توضيح اضافه اين که مقدار کم سلنيوم مورد نياز افراد سالم ، در غذاهاي دريايي، مانند ميگو و ماهي وجود دارد.)
مواد غذايي مفيد براي کبد:
مصرف بعضي از مواد غذايي طبيعي، فعاليت کبد را در حد مطلوب حفظ مي کند. داشتن يک کبد سالم باعث مي شود انرژي بيشتر و حال بهتري داشته باشيم. ولي کبدي که بيمار است و به درستي کار نمي کند، باعث احساس خستگي، سردرد، اشکال در تنفس، حساسيت و عدم تحمل بعضي مواد غذايي، مشکلات پوستي و افزايش وزن مي شود.
غذاهاي مفيد براي کبد به دو گروه عمده تقسيم مي شوند :
1- مواد غذايي که فرآيند سم زدايي و تصفيه کبد را افزايش مي دهند.
2- مواد غذايي غني از آنتي اکسيدان که در طي فرآيند سم زدايي از کبد محافظت مي کنند.
در قسمت زير به 8 ماده غذايي مهم که براي کبد مفيد هستند، اشاره مي شود :
1- سير و پياز :
سير حاوي آليسين (يک نوع آنتي اکسيدان) است که يک ترکيب سولفوردار است و براي سم زدايي بهتر و موثرتر کبد لازم است. سير به کبد کمک مي کند تا بدن را از آلودگي جيوه ، بعضي مواد افزودني موجود در غذاها و هورمون استروژن پاک کند.
2- انواع کلم (مثل بروکلي، گل کلم، کلم قمري، کلم پيچ و کلم بروکسل) :
کلم ها داراي خاصيت سم زدايي قوي براي کبد هستند. اين سبزيجات داراي موادي هستند که بعضي سموم را در بدن خنثي مي کنند؛ مثل نيتروزامين هاي موجود در دود سيگار ، و افلاتوکسين موجود در بادام زميني.
همچنين انواع کلم داراي موادي بنام «گلوکوزينولات» هستند که باعث مي شوند کبد آنزيم هايي را توليد کند که براي انجام فرآيند سم زدايي لازم هستند.
3- آب ليمو ترش تازه در آب داغ :
آب ليمو ترش تازه را در يک ليوان آب داغ بريزيد و اول صبح بطور ناشتا بنوشيد(البته اگر ناراحتي معده نداريد). اين کار باعث مي شود کبد پاک شود و عمل سم زدايي و تصفيه آن افزايش يابد.
همچنين توليد صفرا را تحريک مي کند، معده و روده را پاک مي کند و حرکات روده اي را افزايش مي دهد.
4- چغندر:
چغندر، تصفيه ي خون را تقويت مي کند و فلزات سنگين را در بدن جذب مي کند.
5- ميوه هاي غني از آنتي اکسيدان :
بر اساس مطالعاتي مشخص شده که ميوه هاي زير بيشترين مقدار آنتي اکسيدان ها را دارند که به ترتيب غناي آنتي اکسيداني عبارتند از : آلو ، کشمش ، زغال اخته ، شاتوت ، توت فرنگي ، تمشک ، پرتقال ، گريپ فورت سرخ ، طالبي ، سيب و گلابي . در طي فرآيند سم زدايي يا تصفيه کبد، تعداد زيادي راديکال آزاد توليد مي شود که براي سلامت کبد مضر هستند . آنتي اکسيدان ها از کبد در برابر آسيب راديکال هاي آزاد ، محافظت مي کنند.
6- سيب :
سيب داراي پکتين است که مي تواند به فلزات سنگين موجود در بدن متصل شود (به خصوص در روده بزرگ) و باعث دفع آنها از بدن شود. اين کار بار کبدي را کاهش مي دهد .
7- آرتيشو (کنگر فرنگي) :
آرتيشو توليد صفرا را افزايش مي دهد . يکي از کارهاي صفرا اين است که سموم بدن را از طريق روده پاک مي کند.
30 دقيقه بعد از خوردن يک گلوله آرتيشو(تصوير بالا)، ترشح صفرا تا صد درصد افزايش مي يابد.
8- سالاد سبزيجات برگي شکل تند :
اين سالاد ترشح و جريان صفرا را در داخل کبد افزايش مي دهد و تحريک مي کند؛ مثل انديو و کاسني تلخ.
نکته قابل توجه:
خوردن مواد غذايي که در بالا ذکر شده است، نمي تواند جايگزين داروي تجويز شده توسط پزشک شود و بايد همراه با مصرف اين مواد غذايي ، به توصيه ي پزشک خود در اين زمينه نيز عمل کنيد.
گردآوري و تدوين : دكتر امير سعيد جوان